Λέξεις κλειδιά: Arbereshe, Αλβανία, Αλβανικές κοινότητες, Ιταλία, Οθωμανική Αυτοκρατορία, Πολιτισμός
Οι αλβανόφωνοι της Νοτίου Ιταλίας, ή «Arbereshe», όπως είναι διαφορετικά γνωστοί, είναι αρβανίτικης καταγωγής πληθυσμός, απόγονοι μισθοφόρων, που αντιμάχονταν την Οθωμανική αυτοκρατορία. Mε την κατάκτηση της Βαλκανικής χερσονήσου , υπαναχώρησαν τον 14ο αιώνα στις ακτές της Νοτίου Ιταλίας σε τόπους, όπως η Apulia, το Abruzzo, τα Basilicata και άλλα γνωστά αστικά κέντρα της Νοτίου Ιταλίας, διανύοντας μια μακραίωνη Ιστορία και βαρύνουσα σημασία για την ιστορία και το εμπόριο της Ιταλίας. Με την κατάκτηση της Βαλκανικής χερσονήσου τον 14ο αιώνα, οι Αρβανίτες μισθοφόροι κυρήχθηκαν υπό διωγμόν και μετεγκαταστάθηκαν στα νότια παράλια της ιταλικής χερσονήσου, όπου έκαναν αποικίες προκειμένου να ζήσουν ασφαλείς και να “γλυτώσουν τη σφαγή των Οθωμανών”, η οποία τους περίμενε ως αντίποινο για τη βοήθεια, που είχαν προσφέρει στους αντιμαχόμενους πολεμιστές των Βαλκανίων. Πριν τον 14ο αιώνα χρονικό σημείο μετανάστευσης των Αρβανιτών μισθοφόρων, προγόνων των σημερινών «Arbereshe» στην ιταλική χερσόνησο, οι Αρβανίτες ζούσαν σε περιοχές της Ηπείρου, της Θεσσαλίας, του Μωρέα και της Στερεάς Ελλάδας όπου δημιούργησαν οικισμούς. Με την έλευση τους στην ιταλική χερσόνησο, οι μετέπειτα «Arbereshe», ζούσαν σε οργανωμένους οικισμούς, όχι, όμως, με κατοίκους αμιγώς αρβανίτικης καταγωγής. Πιθανόν, αυτό το τελευταίο στοιχείο της ανάμειξης να υπήρξε κομβικό για την ανάδειξη ανθρώπων από την κοινότητα των «Arbereshe» σε ανώτατα πολιτειακά αξιώματα, αλλά και τη συμβολή τους στον καλλιτεχνικό και άλλους χώρους της κοινωνικής ζωής και του πολιτισμού.
Οι πρόγονοι των σύγχρονων αλβανοφώνων της Ιταλίας μετοίκησαν στη χώρα προκειμένου να ζήσουν μια ζωή πιο ελεύθερη, αλλά και να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής τους, επιδίωξη την οποία φαίνεται να πέτυχαν σε μεγάλο βαθμό, μέχρι σήμερα. Πόσο όμως έχει βελτιωθεί η κοινωνική θέση των «Arbereshe» σχεδόν 7 αιώνες μετά τη μετεγκατάσταση τους, στην ιταλική χερσόνησο;
Ήδη από τα τέλη του 1800, καταγράφεται στο πολιτειακό αξίωμα του πρωθυπουργού, ένας άνθρωπος προερχόμενος από την κοινότητα των «Arbereshe». Ο Francesco Crispi, ο οποίος διετέλεσε στο αξίωμα αυτό, για τέσσερα χρόνια από το 1887 έως και το 1891 και άφησε το στίγμα του στο αξίωμα. Ιταλόφωνος αλβανικής καταγωγής ήταν και ο διανοητής και πολιτικός φιλόσοφος Antonio Gramsci, ιδρυτικό μέλος και αρχηγός του κομμουνιστικού κόμματος Ιταλίας, που διέπρεψε ως πολιτικός επιστήμονας. Αυτά τα δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα προσωπικοτήτων και πληθώρα άλλων, που έχουν συνεισφέρει, στο θέατρο, την πολιτική, τις τέχνες και τις επιστήμες, δείχνουν πως οι αλβανόφωνοι της Ιταλίας απέκτησαν σχετικά γρήγορα (σε ιστορικό βάθος) την κοινωνική αποδοχή και καταξίωση, απο την κοινωνία και το κράτος της Ιταλίας. Στο γεγονος αυτό, συνετέλεσε και η ήδη ανεπτυγμένη διανόηση της Δύσης, καθώς και τα διαφορετικά ερεθίσματα, τα οποία έλαβαν τα μέλη της κοινότητας στην ελεύθερη από τον τουρκικό «ζυγό» Ευρώπη, αλλά και της ανθρωπιστικής παιδείας και αξιών του διαφωτισμού που έλαβαν οι επόμενες γενιές, στο πλαίσιο της οργανωμένης προσπάθειας για κοινωνική ενσωμάτωση.
Η κοινωνική ενσωμάτωση των αλβανόφωνων της Ιταλίας, εάν και έγινε με τρόπο ομαλό, με την βοήθεια κρατικών πολιτικών και διεθνών οργανισμών, που ασχολούνται με τις μειονότητες στην Ιταλία, μπόρεσε να συνδυαστεί με την διατήρηση των ηθών, των εθίμων και της πολιτιστικής τους κληρονομιάς στην Ιταλία. Η χώρα καταθέτει τακτικά έκθεση-υπόμνημα προς τους οργανισμούς αυτούς, στους οποίους είναι μέλος, για την ποιότητα διαβίωσης και την πρόοδο ενσωμάτωσης στον κοινωνικό ιστό της χώρας, των μειονοτήτων που διαβιούν εντός των συνόρων της. Με έκθεση που κατέθεσε το υπουργείο εσωτερικών της Ιταλίας, στις 21 Δεκεμβρίου 2009, προς το συμβούλιο της Ευρώπης, γνωστοποιούσε μια σειρά δράσεων για τη διατήρηση των ιδιαίτερων πολιτισμικών στοιχείων της καταγωγής των αλβανοφωνων της Ιταλίας με τα ιδιαίτερα πολιτισμικά στοιχεία της καταγωγής τους, όπως τα ήθη, τα έθιμα, ιστορικά τεκμήρια και ανθολογίες, που θα βοηθούν στο να διατηρήσουν την πολιτισμική τους ταυτότητα , ενθαρρύνοντας ταυτόχρονα, με μια σειρά δράσεων, την ενσωμάτωση τους στον κοινωνικό ιστό της ευρωπαϊκής και ταυτόχρονα πολυπολιτισμικής κοινότητας της Ιταλίας. Υπάρχει μια σειρά από πρωτοβουλίες που ενθαρρύνουν τη διατήρηση της εθνικής ταυτότητας από το σύνολο των μειονοτήτων, συνεπώς και των «Arbereshe». Για την τελευταία εθνοτική ομάδα, έχει εκπονηθεί από το 2009 συνολικό σχέδιο στο πλαίσιο των πολιτικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης που στοχεύει στην επιτυχημένη και αρμονική συμβίωση των μειονοτήτων. Οι δράσεις που υλοποιήθηκαν, αφορούν στην ίδρυση πολιτιστικών συλλόγων και εστιών για τους αλβανόφωνους της Ιταλίας , ηλεκτρονικές βιβλιοθήκες τεκμηρίων, και ενώσεις διατήρησης της πολιτιστικής κληρονομιάς. Χαρακτηριστικό παράδειγμα πολιτιστικού οργανισμού προώθησης και διατήρησης της παράδοσης των «Arbereshe», είναι ο οργανισμός «Arbitalia» στην περιοχή San Demetrio Corone της Καλαβρίας.
Εν κατακλείδι, μπορεί να εκφρασθεί η άποψη πως το σχέδιο ενσωμάτωσης των αλβανόφωνων της Ιταλίας, μιας παραδοσιακής μειονότητας με μακραίωνη παρουσία στον ιταλικό χώρο, στέφεται από επιτυχία και τα μέλη της κοινότητας αυτής, χαίρουν αποδοχής και υψηλού βιωτικού επιπέδου στον ιταλικό χώρο.. Επομένως, οι λόγοι, για τους οποίους οι πρόγονοι των σημερινών αλβανόφωνων της Ιταλίας μετανάστευσαν εκεί, φαίνονται να «δικαιώθηκαν» πλήρως με την πάροδο των ετών, αφού μπορέσαν να ζήσουν μια πιο «ελεύθερη» και καλύτερη ζωή, εκείνοι και οι απόγονοι τους.
Ο Νίκος Παπανικολάου είναι απόφοιτος ιταλικής φιλολογίας του ΑΠΘ, μεταπτυχιακός φοιτητής Διοίκησης επιχειρήσεων του ΕΑΠ και προπτυχιακός φοιτητής του τμήματος Βαλκανικών Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών. Μιλάει αγγλικά, ιταλικά, ισπανικά, και βουλγαρικά. Στα ερευνητικά του ενδιαφέροντα είναι η μετάφραση, η διερμηνεία, η πολιτική και οι διεθνείς σχέσεις, ενώ έχει συμμετάσχει και σε διεθνή μοντέλα Ηνωμένων Εθνών
Βιβλιογραφία
- Borgel, C. (31 July 2014). The invention of a diaspora: The case of Arberesh . Paris: Ecole des hautes etudes en sciences sociales.
- Douglas, H. (2019). Η ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Αθήνα: Ινστιτούτο Βιβλίου Καρδαμίτσα.
- Ministero dell’ Interno. (2009). III REPORT BY ITALY ON THE IMPLEMENTATION OF THE FRAMEWORK CONVENTION FOR THE PROTECTION OF NATIONAL MINORITIES (IN COMPLIANCE WITH ART. 25 PAR. 2). Strasbourg: Direzione centrale per i diritti civili e la cittadinanza di minoranze.
- Pollozhani, E. (2019, April). Language shift among the Arberesche of Italy. European Journal of language and literature studies, 1(5), σσ. 46-50.
- Καργάκος, Σ. (2008). Αλβανοί, Αρβανίτες, Έλληνες Μελέτες. Αθήνα: Σιδέρης.